خوابگردی یا سومنامبولیسم یعنی نشستن روی تخت، ایستادن و یا راه رفتن در خواب که معمولاً در یک سوم اول خواب شبانه و در مرحله خواب عمیق رخ می‌دهد. حدود یکی دوساعت ابتدایی خواب ممکن است فرد شروع به این حرکات کند. خواب گردی یکی از عجیب‌ترین انواع خواب پریشی است چون باعث وحشت سایرین می‌شود.
افراد خواب گرد در معرض آسیب زدن به خودشان و اطرافیانشان هستند به همین دلیل سومنابولیسم از خطرناکترین اختلالات خواب محسوب می‌شود. خواب گردها گاهاً در خواب ادرار می‌کنند و در خواب زمین می‌خورند. راه رفتن درخواب حدود 5 تا 10 دقیقه طول می‌کشد.
راه رفتن در خواب چقدر رایج است؟
حدود 10% مردم در برحه‌ای از زندگیشان دچار خواب گردی می‌شوند. در پژوهشی که اخیراً در دانشگاه استنفورد انجام شد، 3.6% از بزرگسالان در یکسال اخیر دچار خواب گردی شده‌اند. مانند بسیاری از اختلالات خواب پریشی، راه رفتن در خواب در کودکان بین 6 تا 12 سال بسیار شایع است. بیشتر پسربچه‌ها در خواب راه می‌روند و دچار هراس شبانه می‌شوند. به همین دلیل است که محققان احتمال می‌دهند که بین این دو اختلال ارتباطی وجود داشته باشد.
راه رفتن در خواب، یا خوابگردی، نوعی از اختلال پاراسومنیا است که باعث می‌شود افراد از تخت خارج شوند و راه بروند یا در حین راه رفتن فعالیت هایی را انجام دهند، درحالی که هنوز خواب هستند.
افرادی که در خواب راه می‌روند آماده زمین خوردن و دیگر خطرات امنیتی هستند. با این وجود، بیدار کردن افرادی که در خواب راه می‌روند، هنگامی که در حرکت هستند، کار خطرناک و البته مضر برای سلامتی این افراد است. بیدار کردن فردی که خوابگرد است به صورت فنی نادرست است، اما مراحل مهمی وجود دارند که با دنبال کردن آنها می‌توان فردی که در خواب در حال راه رفتن است را بیدار کرد و در عین حال هردو نفر از نظر جسمی سالم بمانند.
علائم راه رفتن در خواب چیست؟
خواب گردی لزوماً راه رفتن در خواب نیست و ممکن است با علائمی که در زیر آمده همراه باشد:
- نشستن روی تخت در خواب و تکان دادن دست و پا
- زل زدن با چشم‌های باز در خواب بدون نشان دادن هیچ احساسی در چهره
- پاسخ دادن نادرست نسبت به آدم‌ها و محیط اطراف
- نشان ندادن هیچ واکنشی به بیدار کردن و به سختی بیدار شدن
- ادرار کردن در مکان‌های نامناسب و به یاد نیاوردن اتفاقی که در شب رخ داده است
چه دلایلی باعث خوابگردی (راه رفتن در خواب) می‌شود؟
قرن‌ها پیش خواب گردی را با بیماری هیستریک، مشکلات روانشناختی و عذاب وجدان اشتباه می‌گرفتند. در نمایشنامه مکبث تصویری از خواب گردی وجود دارد که مربوط به زمانی است که لیدی مکبث گناه خود را به تصویر می‌کشد.
اما امروزه علم ثابت کرده است که همه اینها خرافاتی بیش نبوده‌اند. راه رفتن در خواب با استرس، بی خوابی، خستگی و برخی داروها تشدید می‌شود و در خواب عمیق خود را نشان می‌دهد. مصرف الکل و برخی داروها خواب عمیق را زیاد می‌کند، برخی افراد از اصطلاح راه رفتن در مستی هم برای این اختلال استفاده می‌کنند.
اختلال پاراسومنیا، اختلالی است که فرد در خواب رفتارهای غیرعادی و ناهنجارانه انجام می‌دهد. راه رفتن در خواب یکی از شایع ترین انواع پاراسومنیاست؛ از دیگر انواع آن می‌توان به شب ادراری و اختلالات خواب مربوط به خوردن اشاره کرد.
بر اساس تحقیقات انجام شده در کلینیک مایا، خوابگردی به طور طبیعی در هر شخص با شخص دیگر تفاوت دارد. افرادی که در خواب راه می‌روند ممکن است به صورت فیزیکی جای خواب خود را ترک کنند و در خانه راه بروند. برخی دیگر از رفتارهایی که ممکن است در خواب رخ دهد شامل:
- خارج شدن از خانه و قدم زدن یا رانندگی با وسیله نقلیه
- انجام رابطه جنسی
- قرار دادن خود در جاهای عجیب و غریب، مثل کابینت یا کنج اتاق
- عصبی شدن و حمله فیزیکی به دیگران (اگر چه این مورد خیلی رایج نیست)
دلایل دیگر خواب گردی:
- خوابگردی ارثی
- خوابگردی ناشی از بی خوابی
- بهداشت خواب پایین
- خوابیدن با مثانه پر
خوابگردی (راه رفتن در خواب)، مثل دیگر انواع پاراسومنیا، تقریبا همیشه در زمان موج آهسته خواب رِم اتفاق می‌افتد، که این مرحله، دقیقا قبل از وارد شدن به خواب رِم (خواب عمیق) است. اگرچه زمان‌ها متفاوتند، اما اکثر کسانی که خواب هستند، راه رفتن در خواب را در حدود دو ساعت بعد از خوابیدنشان تجربه می‌کنند.
بسیاری از خوابگردها به صورت فیزیکی چشم‌هایشان باز است، اما این موضوع به صورت ظاهری است و معمولا به افراد دیگر پاسخی نمی‌دهند. بعد از اینکه آنها بیدار شدند، خیلی از خوابگردها برای چند دقیقه گیج و گنگ هستند. آنها تقریبا هیچ چیزی از خوابگردی شب قبلشان به یاد نمی‌آورند؛ با این وجود، بسیاری از این افراد در روز بعد به دلیل اختلال خوابی که تجربه کردند، قادر به تمرکز روی کار خود نیستند.
خوابگردی در اغلب موارد جز شرایط حاد پزشکی نیست، مخصوصا اگر بیمار نوجوان یا جوان باشد. اکثر نشانه‌های خوابگردی کم کم در دوران بلوغ شروع می‌شوند. اما به هرحال، خوابگردی به شرایط پزشکی و اختلالات خواب مرتبط است. خوابگردها اگر شرایط زیر را داشته باشند باید تحت درمان پزشک قرار بگیرند:
- تکرار خوابگردی: اگر خوابگردی بیش از یکبار در هفته اتفاق بیفتد، جز این دسته به شمار می‌آید.
- خطرات جدی: اگر خوابگردی به نوعی به نتایج خطرناک منتهی شود، مثل رفتن به بیرون و یا رانندگی، در این صورت حتما باید به پزشک مراجعه شود.
- اختلالات خواب: خوابگردی نه تنها روی فردی که راه میرود اثر بگذارد، بلکه روی دیگر اعضای خانواده که او را کمک می‌کنند نیز اثر بگذارد. اگر خوابگردی مکرر باشد، می‌تواند روی خواب تمام افراد خانواده اثرگذار باشد.
- شیوع در بزرگسالان: اکثر خوابگردها رفتارهای پاراسومنیا را از کودکی نشان می‌دهند. آنهایی که خوابگردی را در بزرگسالی برای اولین بار تجربه می‌کنند، باید به پزشک مراجعه کنند تا مطمئن شوند که این اتفاق به اختلالات جدی تری مرتبط نباشد.
به علاوه‌ی سن، ژنتیک هم می‌تواند نقش مهمی در خوابگردی بازی کند. یک کودک یا بزرگسالی که حداقل یکی از والدینش به خوابگردی مبتلا بودند، خیلی بیشتر در معرض خوابگردی قرار دارند. دیگر چیزهایی که شانس خوابگردی را در یک فرد زیاد می‌کند، مصرف موادی مثل الکل و داروهای خواب‌آور، تا حدودی سندرم پاهای بی‌قرار، اختلالات تنفسی خواب و رفلاکس اسید معده است. در نهایت، بی‌خوابی تفکری است که باعث می‌شود برخی افراد خوابگرد شوند.
تشخیص راه رفتن در خواب
اصولاً پزشکان برای تشخیص راه رفتن در خواب یا خواب گردی آزمایش خاصی یا بررسی در کلیلنیک خواب انجام نمی‌دهند و فقط با گرفتن شرح حال دقیق از بیمار و بررسی سایر اختلالات خواب احتمالی ، خوابگردی را تشخیص می‌دهند.
درمان راه رفتن در خواب چیست؟
این باور قدیمی که کسی که در حال راه رفتن در خواب است را نیابد بیدار کرد، غلط است. اگر دیدید همسر یا فرزندتان در خواب راه میرود سعی کنید او را به آرامی بیدار کنید و به تختش هدایت کنید. عموماً راه رفتن در خواب کودکان با بزرگتر شدن رفع می‌شود و جای نگرانی وجود ندارد. با تغییرات کوچکی در سبک زندگی راه رفتن در خواب نیز کنترل می‌شود. برای مثال کارهای زیر را انجام دهید.
- سعی کنید قبل خواب تدارک خواب ببینید، ریلکس کنید و زیاد خودتان را خسته نکنید.
- تا جای ممکن استرس و اضطراب را از خودتان دور کنید.
- در جای امن بخوابید تا در صورت خواب گردی آسیبی به خودتان و دیگران وارد نکنید.
- قبل از خواب حتماً دستشویی بروید و مثانه‌تان را خالی کنید.
- در بعضی مواقع می‌توان با هیپنوتیزم استرس و اضطرابی که می تواند منجر به خواب گردی شود را درمان کرد.
- در برخی موارد خاص ممکن است بنزودیازپین برای درمان دارویی راه رفتن در خواب تجویز شود.
چگونه باید خوابگرد را از خواب بیدار کنیم؟
اگر بخواهید خوابگرد را از خواب بیدار کنید، در اینجا نکاتی گفتیم که می‌تواند شما را راهنمایی کند:
- حدالامکان از تماس فیزیکی خودداری کنید: دست زدن به خوابگرد به هر روشی می‌تواند پیامدهای ناخواسته غیرعمدی داشته باشد. ممکن است فرد خوابگرد به صورت ناخواسته به شما ضربه بزند و شما آسیب ببینید، حتی ممکن است فرار کند. به جای تماس فیزیکی، با ایجاد سروصدای زیاد سعی کنید او را از خواب بیدار کنید.
- اگر تماس فیزیکی نیاز است، آرام باشید. گاهی اوقات نمی‌توان از تماس فیزیکی اجتناب کرد، مخصوصا اگر خوابگرد خودش را در معرض خطر قرار داده باشد. (مثلا سوار وسیله نقلیه شده باشد). در اینجور مواقع، به آرامی خوابگرد را به سمت رخت خوابش هدایت کنید.
- خوابگرد را تا زمانی که به رخت خواب خود برگردد حمایت کنید. مراقب باشید که به صورت ناگهانی برخورد فیزیکی نداشته باشید، خوابگرد را از فاصله نزدیک و البته امن راهنمایی کنید و درها را اگر نیاز است برای او باز کنید. اگر مسیر شامل پله است، مراقب باشید که مستقیما در مسیر خوابگرد قرار نگیرید.
- خوابگرد را زمانی که بیدار شد، آرام کنید. خوابگردها معمولا چیزی از شب قبل یادشان نمی‌آید، و معمولا زمانی که بیدار می‌شوند احساس ضعف و بی‌حالی و گیجی دارند. اگر به خوابگرد کمک کنید که به تخت خود بازگردد نیز بازهم دچار این احساسات خواهد شد. به سادگی به آنها بگویید که در شب گذشته در خواب راه رفتند و در کنار آنها برای چند دقیقه، تا به حالت عادی برگردند، بمانید.
نکته مهم: فرضیه‌ی اینکه فرد خوابگرد را با آسیب فیزیکی از خواب بیدار کنیم، بسیار غلط است. لیست بالا را به همین منظو ر برای شما تهیه کردیم. مهم‌ترین اولویت شما باید حفظ امنیت جانی خودتان و فرد خوابگرد باشد.
استراتژی‌هایی برای کاهش خوابگردی
معیارهای زیر می‌توانند برای کاهش خوابگردی در افراد بزرگسال و کودکان مفید باشند:
- از تحرکات شدید حداقل برای یک ساعت قبل از خواب خودداری کنید و فعالیت هایی که آرامش بیشتری را فراهم می‌کنند مثل، مطالعه کردن و یا دوش گرفتن با آب گرم را انتخاب کنید.
- یک در هوشمند نصب کنید، که بتواند زمانی که در باز یا بسته می‌شود هشدار دهد.
- محدوده حرکت خوابگرد را با برداشتن اشیا تیز، مجسمه‌های بزرگ، و دیگر چیزهایی که می‌تواند به خوابگرد صدمه بزند، امن کنید.
- یک برنامه خواب تنظیم کنید و به آن پایبند باشید. خیلی از کودکان و بزرگسالانی که خوابگردی می‌کنند، به دلیل بی‌خوابی‌شان است، پس استراحت کامل در شب بسیار کلیدی و مهم است. اگر امکان دارد، از مصرف مشروبات الکلی و همچنین قرص‌های خواب‌آور قبل از زمان خواب خودداری کنید، و سعی کنید هر روز سر یک ساعت مشخص بخوابید و سر یک ساعت مشخص بیدار شوید. (حتی در آخر هفته‌ها و تعطیلات)
من شوهرم یه مدت خوابگرد شده بود و وقتی که خواب بود شروع به راه رفتن میکرد یه بار هم بینی من رو که کنارش خوابیده بودم لگد کرد و مستقیم رفت خورد تو دیوار 🙂 البته بعد بردیمش دکتر و خوب شد