تعریف آپنه خواب انسدادی: آپنه خواب انسدادی (OSA) نوعی اختلال تنفسی مرتبط با خواب است که با تنگی نفس یا بند آمدن نفس در زمان خواب همراه است و اغلب با خروپف بلند ، بریده بریده نفس کشیدن یا حس خفگی شناخته میشود.
اگر تا به حال با احساس خفگی از خواب پریده‌اید، اگر نصفه شب آب به گلوتان می‌پرد! و یا دم و بازدم تان درخواب منظم نیست احتمالاً به آپنه خواب انسدادی یا همان وقفه تنفسی در خواب مبتلا هستید که نه تنها شدیداً روی کیفیت خوابتان تاثیر می‌گذارد بلکه میتواند برایتان خطرناک باشد و حتماً باید پیگیری شود. اما نگران نباشید، چون این اختلال درمان دارد، پس با پیژامه همراه باشید تا بیشتر راجع به بند آمدن نفس در خواب بدانید و متوجه شوید چگونه آپنه خواب درمان میشود.
آپنه خواب انسدادی یا قطع نفس در خواب، از اختلالات خواب رایجی است که ناشی از مشکلات تنفسی در خواب است و پیش می آید به طوری که همراه با ایست تنفس و تنگی نفس در خواب و خروپف بلند و صدای خفگی در خواب همراه است، به گونه ای که در خواب ناگهان راه هوا کاملاً یا تا حدودی مسدود میشود.
به طولانی یا نامنظم شدن فاصله زمانی دم و بازدم در خواب وقفه تنفسی خواب گفته میشود. بیشتر سالمندان و افراد چاق در خواب احساس خفگی می‌کنند و در معرض وقفه تنفسی خواب هستند. بند آمدن نفس موقع خواب بیش از ۱۰ ثانیه را آپنه خواب انسدادی می‌گویند.
سندرم آپنه خواب انسدادی باعث توقف یا کاهش تنفس برای مدتی کوتاه با تعداد دفعات زیاد در طول خواب میشود. پریدن آب به گلو در شب می تواند برای چندین ثانیه یا حتی چندین دقیقه طول بکشد. معمولاً بیمار مبتلا به آپنه در طول خواب چندین بار دچار ایست تنفسی میشود، چیزی حدود 10 تا صد بار ممکن است نفس موقع خواب بند بیاید. هر بار که نصفه شب نفس بند می‌آید، یک آپنه نامیده میشود که اکثرا حمله آپنه با صدای خروپف بلند همراه است و گاهی راحت با صدا و احساس خفگی همراه می شود به طوری که فرد ناگهان با حالت خفگی از خواب می‌پرد.
فرد مبتلا به آپنه که ناگهان در خواب نفسش بند می‌آید، خودش متوجه تنگی و سنگینی نفس در خواب یا توقف تنفس خود در طول شب نمی شود و همین سرفه و خفگی در خواب معمولا باعث کاهش قابل توجه کیفیت خواب او میشود. در نتیجه با وجود خواب طولانی، فرد مبتلا به آپنه خواب ممکن است در طول روز احساس خستگی مفرط کند و خیلی سرحال و شنگول نباشد. پریدن آب به گلو و احساس خفه شدن در خواب میتواند منجر به حوادث غیرقابل جبرانی در طول روز مانند تصادفات رانندگی شود.
تحقیقات نشان می‌دهد افراد مبتلا به آپنه خواب اگر درمان نشوند تا هفت برابر بیشتر از افراد عادی در معرض تصادف خواهند بود. کسانی که نصفه شب با حال خفگی از خواب می‌پرند و سنگینی نفس در خواب دارند، اگر به دنبال درمان نروند دچار بی‌خوابی و در نتیجه استرس ناشی از بی‌خوابی می‌شوند و در دراز مدت به مشکلات جدی‌تری مانند سکته، حمله قلبی، دیابت نوع دوم، فشار خون بالا، چاقی، ضعف حافظه و افسردگی مبتلا خواهند شد.
سه نوع آپنه خواب انسدادی یا وقفه تنفسی خواب وجود دارد:
- آپنه خواب میتواند انسدادی (OSA) باشد، یعنی در اثر انسداد در راه‌های هوایی فوقانی به وجود آید. این نوع آپنه رایج تر از نوع دوم است و ناشی از انسداد راه تنفسی است و وقتی که بافت نرم پشت گلو در طول خواب حالت افتادگی پیدا کند، رخ می‌دهد.
- آپنه خواب میتواند مرکزی (CSA) باشد و به خاطر مشکلات مغزی ایجاد شود. آپنه ی خواب مرکزی بر خلاف آپنه خواب انسدادی ، ناشی از بسته شدن راه تنفسی نیست بلکه به علت بی ثباتی در مرکز کنترل تنفسی، مغز نمی تواند به ماهیچه ها فرمان بدهد که تنفس کنند.
- سندرم آپنه ی خواب مختلط که این نوع آپنه وقتی ایجاد می شود که هم آپنه ی خواب انسدادی و هم آپنه خواب مرکزی را داشته باشد.
اگر ماهیچه های پشت گلوی شما شل شده باشد دچار وقفه تنفسی می‌شوید. این ماهیچه ها به نوعی نگه دارنده کام نرم، زبان کوچک، لوزه ها، دیوارهای جانبی گلو و زبان است. موقعی که ماهچه‌های پشت گلو شل می شوند، راه تنفسی شما در حین تنفس باریک یا بسته می شود و شما نمی‌توانید اکسیژن کافی بگیرید و ممکن است باعث شود سطح اکسیژن خون‌تان پایین بیاید.
مغز شما سریع این مشکل را می‌فهمد و سعی می‌کند بیدارتان می‌کند تا بتوانید راحت نفس بکشید و در خواب خفه نشوید. گاهی ممکن است انقدر کوتاه از خواب بپرید که حتی خودتان هم صبح یادتان نباشد. همچنین ممکن است موقع خواب با صدای خرپف کردن، خفگی یا نفس نفس زدن دیگران را آزار دهید.
وقفه تنفسی در خواب ممکن است نگذارد تا شما وارد مرحله خواب عمیق یا همان مرحله سوم خواب که بسیار برای بدنتان لازم است برسید و احتمالا باعث می شود در طول روز و ساعات بیداری احساس خواب آلودگی و خستگی کنید.
افرادی که شب‌ها دچار وقفه تنفسی یا سنگینی نفس در خواب می‌شوند، عموماً صبح‌ها با سردرد از خواب بیدار می‌شوند و خاطر کمبود اکسیژن سرحال نیستند. همچنین کمبود اکسیژن مزمن در طول شب مبتلایان به آپنه خواب انسدادی را بیشتر در خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی، سکته، دیابت و چاقی مفرط قرار می‌دهد.
علائم آپنه خواب انسدادی انسدادی چیست؟
وقفه تنفسی خواب میتواند خود منجر به مشکلاتی همچون شوک تنفسی و بازگشت اسید به مری شود. فرد با حالت خفگی از خواب می‌پرد و هر چه تلاش می‌کند نمی‌تواند حرف بزند و فقط صدای خس خس ازگلویش در می‌آید.
از علائم دیگر آپنه خواب انسدادی می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- خروپف بلند از نشانه‌های تنگی نفس در خواب است.
- احساس خفگی،
- پریدن آب به گلو و نفس نفس زدن در هنگام خواب نشان می‌دهد که شما آپنه خواب دارید.
- خواب آلودگی بیش از حد در روز می تواند به خاطر آپنه خواب باشد.
- خشک شدن دهان در خواب هم از نشانه‌های وقفه تنفسی در خواب است.
- سردرد صبحگاهی
- بالا رفتن فشار خون
- تعریق شبانه
- افزایش وزن
- کاهش میل جنسی
- تغییرات خلق و خوی
- و افسرگی هم از پیامدهای وقفه تنفسی در خواب است.
در چه فصلی بیشتر دچار آپنه خواب انسدادی می‌شویم؟
آپنه خواب در زمستان بیشتر خودش را نشان می‌دهد که میتواند به خاطر آلرژی و افزایش وزن در این فصل باشد (بعضی افراد زمستان چاق می‌شوند). البته وضعیت هوا هم روی وقفه تنفسی خیلی تاثیرگذار است به طور مثال: فشار هوای زیاد که بیشتر زمستان‌ها رخ می‌دهد، رطوبت بالای هوا (در تابستان) و مونواکسید کربن (بیشتر در شهرهای شلوغ و آلوده) میتواند مبتلایان به این اختلال را بیشتر آزار دهد. همچنین زمستان‌ها که احتمال ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا بیشتر است، دستگاه تنفسی نیز بیشتر در معرض عفونت و تحریک پذیری قرار دارد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر آپنه خواب انسدادی هستند؟
آپنه ی خواب می تواند در هر سنی و برای هر شخصی اتفاق بیفتد حتی کودکان. افراد زیر بیشتر در معرض خطر آپنه ی خواب هستند:
حدوداً 20% مردان و 9% زنان برای یک بار هم شده در زندگیشان وقفه تنفسی را تجربه می‌کنند.
آپنه متوسط و شدید گریبان گیر حدوداً 9% مردان و 4 % زنان است.
آپنه خواب انسدادی در کودکان هم رخ می‌دهد و حدود 2% کودکان آپنه خواب انسدادی دارند که بیشتر کودکان زیر یکسال هستند که در خواب نفسشان بند می‌آید. تنگی نفس در خواب کودکان باید حتما با مراجعه به متخصص خواب پیگیری شود. آپنه تنفسی در نوزادان زودرس نیز شایع است.
مردان دو تا سه برابر بیشتر از زنان در معرض ابتلا به آپنه ی خواب هستند و افرادی که اضافه وزن دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آپنه هستند. چاقی نیز علت پریدن آب به گلو در خواب میتواند باشد.
افرادی که سنشان بالای ۴۰ سال است، بیشتر در معرض تنگی نفس در خواب هستند. کسانی که گردن کلفتی دارند، بیشتر دچار تنگی نفس در خواب می‌شوند. کسانی که لوزه‌شان بزرگ است، زبان بزرگی دارند یا استخوان فک کوچکی دارند همچنین کسانی که راه تنفسی آن ها باریک است.
آپنه خواب انسدادی با ژنتیک در ارتباط است، پس اگر درخانواده کسی به این اختلال خواب مبتلا باشد شما نیز ممکن است گرفتار آن باشید.
کسانی که الکل، آرام بخش و مسکن مصرف می کنند، در معرض ابتلا به این اختلال هستند. این مواد ماهیچه های حلق را شل می‌کند.
کسانی که دچار رفلاکس معده به مری هستند، ممکن است بیشتر در خواب نفسشان قطع و وصل شود و آپنه خواب انسدادی بگیرند. این بیماری در کسانی که سیگار می کشند، شایع‌تر است. سیگاری ها سه برابر بیشتر از افراد دیگر وقفه تنفسی در خواب را تجربه می کنند. کسانی که دچار بیماری های قلبی هستند نیز ممکن است این اختلال را تجربه کنند.
کسانی که دچار انسداد بینی به علت انحراف بینی، آلرژی یا سینوزیت هستند یا در گذشته دچار سکته شده اند نیز ممکن است گرفتار این بیماری باشند.
ارتباط زیادی بین چاقی مفرط و خطر ابتلا به آپنه خواب انسدادی وجود دارد. این بیماری بیشتر در میان مردهای میان سال رایج است و آقایان حدود دو الی سه برابر بیشتر در معرض وقفه تنفسی در خواب هستند. زیرا مردان گردن کلفت‌تری دارند و راه هوایشان بلند تر است و همین باعث میشود احتمال ابتلا به آپنه خواب انسدادی در آن‌ها بیشتر شود.
با افزایش سن احتمال ابتلا به آپنه خواب انسدادی بیشتر میشود به طوری که در سنین بین 40 تا 60 سال احتمال بند آمدن نفس در خواب بیشتر میشود. بعد از 60 سالگی دوباره احتمال ابتلا به آپنه خواب کم میشود.
در میان خانم ها نیز خانم‌های باردار بیشتر ممکن است دچار آپنه خواب انسدادی شوند. چیزی حدود 80% زنان باردار، خصوصاً در سه ماهه سوم باردای وقفه تنفسی خواب را تجربه می‌کنند که میتواند به دلیل بزرگ شدن عروق خونی، تغییرات هورمونی و افزایش وزن در دوران حامگی باشد.
سیگاری ها سه برابر غیر سیگاری‌ها ممکن است دچار وقفه تنفسی در خواب شوند، زیرا دود سیگار مجرای تنفسی بالایی را متورم می‌کند و باعث گیرکردن مایع در مجرای تنفسی میشود. با ترک سیگار وقفه تنفسی در خواب هم کم خواهد شد.
چه عواملی احتمال ابتلا به آپنه خواب انسدادی را افزایش می‌دهد؟
اضافه وزن از دلایل اصلی آپنه خواب انسدادی است. افراد چاق بافت گلو و دهان بزرگتری دارند که موقع خواب شل و آویزان میشود و راه هوا را سد می کند. سندروم متابولیک و قند خون می‌توانند از دلایل چاقی مفرط باشد و غیر مستقیم باعث آپنه خواب شوند.
البته در بعضی مواقع فرد ممکن است بدون داشتن بیماری خاصی یا چاقی شب‌ها دچار آپنه شود که احتمالاً آپنه خواب ارثی دارد. سابقه ژنتیکی آپنه خواب ریسک ابتلا به آن را افزایش می‌دهد.
آیا آپنه خواب درمان دارد؟
مرحله اول درمان آپنه خواب انسدادی، تشخیص آن است.
به دو صورت می‌توان تست کرد که آیا شما به آپنه خواب انسدادی مبتلا هستید یا نه. یک شب ماندن در کلینیک خواب و انجام تست خواب برای تشخیص آپنه و دیگری انجام تستی در منزل برای تشخیص آپنه است.
تست خواب یا پلی سومنوگرافی برای تشخیص آپنه خواب انسدادی
با مراجعه به کلینیک خواب از شما خواسته میشود که یک شب تا صبح در کلینیک بخوابید و تکنسین‌های خواب با وصل کردن تعدادی اکترود برای رصد خواب شما در طول شب وضعیت خوابتان را بررسی می‌کنند و فعالیت مغز، ضربان قلب، سطح اکسیژن و وضعیت تنفستان در خواب را زیر نظر می‌گیرند و آپنه خواب انسدادی را تشخیص می‌دهند. در کلینیک خواب همچنین حرکات عضلات و خروپف بررسی میشود.
اگر امکان خوابیدن در کلینیک را ندارید، می‌توانید با انجام تست خواب در منزل اطلاعات لازم درمورد وضعیت را به متخصص خواب بدهید تا به روند درمان شما بهتر کمک کند.
شاخص شدت آپنه خواب (AHI) برای مقدار دهی به مشکل وقفه تنفسی در خواب توسط متخصصین خواب استفاده میشود.
شاخص شدت آپنه خواب، مجموع تعداد آپنه‌های خواب در یک ساعت است. اگر شاخص آپنه کمتر از 5 باشد، نرمال است. شاخص آپنه خواب متوسط حدود 5 تا 15 است و این شاخص برای آپنه خواب شدید بیشتر از 30 است. مقدار عددی نشان می‌دهد که فرد در خواب چند بار دچار وقفه تنفسی شده است، مثلاً AHI اگر 17 باشد یعنی فرد در هر یک ساعت خوابش 17 بار دچار مشکل تنفسی شده است.
راه‌های درمان وقفه خواب یا آپنه خواب انسدادی چیست؟
دستگاه‌های کمک تنفسی خانگی برای درمان مشکلات تنفسی در خواب
- استفاده از دستگاه سی پپ CPAP :
متداوم‌ترین روش درمان آپنه خواب انسدادی، استفاده از دستگاه سی پپ CPAP است. در سی پپ درمانی، این وسیله با تولید جریان هوا با فشار مثبت و وصل کردن یک ماسک به صورت بیمار، همواره راه جریان هوا را برای بیمار باز نگه می‌دارد و اثرات آپنه را کاهش می‌دهد یا کاملاً از بین می‌برد و خواب را راحت و دلپذیر می‌کند.
دستگاه سی پپ ماسک‌های متنوعی دارد، مثلا ماسک بینی که فقط روی بینی قرار می‌گیرد، بالش بینی که بالشتک‌های ریزی که درون سوراخ بینی می‌گذارند و بعضی ماسک‌های سی پپ مثل ماسک صورت است. ماسک سی پپ در تمام اشکال و اندازه‌ها ساخته شده و وجود دارد، زیرا هر فرد احساس راحتی در استفاده از ماسک‌های هم‌سایز و مشابه با ماسک دیگران را ندارد.
اندازه و شکل ماسک‌ها ممکن است متناسب با چهره‌های مختلف شکل متفاوتی داشته باشند. معمولا با توجه به این موارد نوع ماسک را انتخاب می‌کنند. پیدا کردن ماسک مناسب برای راحتی شخص شما مهم‌ترین بخش برای راحت بودن با سی پپ است. - استفاده از دستگاه بای پپ BIPAP:
گزینه دیگر به جای دستگاه کمک تنفسی سی پپ، دستگاه بای پپ BIPAP است که دستگاهی کمک تنفسی است که مخصوص اختلال تنفسی خواب ساخته شده است. بای پپ، دستگاه فشار هوای مثبت دوسطحی تنفسی، فشار اکسیژن رسانی در دم بیمار را بالا برده و به بیمار کمک می‌کند تا بهتر بخوابد.
در بازدم با کاهش فشار باعث می شود عضلات ریه و سیستم تنفسی بیمار تقویت گردد و برای نفس کشیدن با نیروی خودش تلاش بیشتری کند. تمامی الگوریتم تنفسی بیمار در دستگاه بای پپ پس از چند تنفس به صورت خودکار و اتومات تنظیم میگردد و اطلاغات ریز بیمار (دم و بازدم) از نظر زمانی و نیرو به طور دقیق ضبط میگردد و پزشک معالج میتواند از آن برای درمان بیمار استفاده نماید. - استفاده از دستگاه بی لول bilevel:
همچنین دستگاه بی لول bilevel دستگاه کمک تنفسی خانگی دیگری است که میتواند درمان خانگی خوبی برای آپنه خواب انسدادی باشد.
درمان پروتزی آپنه خواب انسدادی با پروتزهای متحرک
برخی ابزارهای دندانپزشکی نیز به درمان آپنه تنفسی و خروپف کمک می‌کند. دندانپزشک یا ارتودنتیست میتواند متناسب با سایز فک شما، نایت گارد مناسبی به شما بدهد تا آپنه خوابتان درمان شود. این ابزارها فک پایینتان را طوری نگه می‌دارد که راه جریان تنفس موقع خواب بسته نشود.
برای درمان آپنه خواب انسدادی از ابزارهای پیشرفته ماندیبولار (فکی) موسوم به (MAD) که خیلی شبیه نایت گارد معمولی است استفاده میشود.
آتل زبان (اسپلینت زبان) هم برای جلوگیری از انسداد راه هوا موقع خواب استفاده میشود.
آیا عمل جراحی آپنه خواب انسدادی موثر است؟
اگر شما به انحراف بینی یا لوزه های بزرگ مبتلا هستید یا فک پایین شما کوچک است و این باعث شده گلوی شما کوچک شود ممکن است به جراحی نیاز داشته باشید. برای درمان آپنه خواب انسدادی گاهاً جراحی لازم است.
رایج ترین انوع جراحی برای درمان آپنه خواب انسدادی عبارت است از :
-
جراحی بینی برای درمان آپنه خواب انسدادی.
- اصلاح مشکلات بینی مانند انحراف سپتوم به وسیله جراحی سپتوپلاستی میتواند مشکل آپنه خواب انسدادی شما را حل کند.
جراحی سیتوپلاستی یا UPPP فرآیندی است که به موجب آن بافت نرم واقع در پشت حلق و کام شما حذف می شود و راه تنفسی در ابتدای گلوعریض تر می شود. - جراحی جلو افتادگی فک پایین برای درمان آپنه خواب انسدادی.
- جراحی به منظور اصلاح مشکلات خاص صورت یا انسداد گلو که در ایجاد آپنه ی خواب نقش داشته است.
- ارتودنسی جهت تنظیم رابطه فکی
گزینه های درمانی دیگر برای آپنه خواب انسدادی
برای سفت کردن بافت نرم کام نرم، روش های کم تهاجمی تری نیز وجود دارد. هرچند این روش ها برای درمان خرپف موثر بوده است، اما تاثیر آن برای درمان آپنه خواب انسدادی در طولانی مدت مشخص نیست.
-
اگر دچار آپنه خواب انسدادی هستید، طاق باز نخوابید
اگر عادت به طاقباز خوابیدن دارید، یک توپ تنیس یا یک تکه یونولیت به پشت لباس خوابتان بدوزید که شب به پشت نخوابید و نفساتان در خواب بند نیاید. با این کار کمتر هم خروپف خواهید کرد و مشکل تنفسی در خواب برایتان پیش نمی‌آید.
- اگر آپنه تنفسی دارید، سعی کنید وزن کم کنید
وزن کم کردن روش بسیار موثری در کم کردن وقفه تنفسی در خواب است. با استفاده از دستگاه سی پپ و گذاشتن نایت گارد در دهانتان، همزمان سعی کنید رژیم بگیرید و روزها ورزش کنید تا به وزن ایده آل برسید چون چاقی مشکلات تنفسی خواب را تشدید می‌کند. وقتی زیر نظر متخصص خواب هستید حتما در مورد اضافه وزن هم به شما گوشزد می‌کند و کمک می‌کند تا زودتر از آپنه خواب انسدادی خلاص شوید.
درمان دارویی آپنه خواب انسدادی چیست؟
درمان دارویی برای آپنه خیلی موثر نیست ولی بعضی داروها می‌توانند عواملی که باعث آن شده‌اند را از بین ببرند. برای مثال قرص دومپریدون که نوعی داروی ضد استفراغ و تهوع است و داروهای ضد احتقان (گرفتگی بینی و سینه) مثل سودوافدرین یا فنیل افدرین میتواند با باز کردن مجرای هوا، آن را تسکین بخشد.
داروی استازولامید که برای درمان ارتفاع زدگی تجویز میشود، در مواردی به بیماران مبتلا به آپنه خواب انسدادی کمک می‌کند. این دارو که با برند دیاموکس به فروش می‌رسد، میتواند با بالابردن سطح اکسیژن خون کمک کند. افرادی که در ارتفاع زیاد که اکسیژن کم است دچار مشکل تنفسی می‌شوند این دارو را مصرف می‌کنند.
دانشمندان سوئیسی دریافتند که استازولامید برای درمان دارویی آپنه خواب انسدادی میتواند موثر باشد، اما تحقیقات همچنان ادامه دارد و این درمان آپنه با استازولامید هنوز صد در صد تایید نشده است.
ملاتونین هم در درمان دارویی آپنه موثر است. ملاتونین کمک می‌کند زودتر خوابتان ببرد و راحت‌تر بخوابید و الگوی خواب شما را تنظیم می‌کند. تحقیقات نشان داده است که ملاتونین به کاهش استرس اکسیداتیو کمک کرده و آن را تا حدودی درمان می‌کند.
